Niedokrwistość po chemioterapii wśród pacjentów onkologicznych

Niedokrwistość, nazywana również anemią, jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń wśród chorych na nowotwory, na które szczególnie narażeni są pacjenci otrzymujący chemioterapię bądź radioterapię. Problem ten dotyczy ok. 40% osób w momencie diagnozy nowotworu, ponad połowy chorych w trakcie leczenia przeciwnowotworowego, do nawet 90% pacjentów, którzy otrzymali chemioterapię i/lub radioterapię. Zaburzenie to może pogarszać jakość życia, rokowanie i skuteczność leczenia przeciwnowotworowego. Sprawdź, dlaczego chemioterapia może wpływać na występowanie niedokrwistości i jakie objawy mogą świadczyć o anemii. Poznaj dostępne metody postępowania i zalecenia żywieniowe.

Czym jest niedokrwistość związana z chemioterapią?

Niedokrwistość jest zaburzeniem, w którym dochodzi do obniżenia stężenia hemoglobiny (Hb) oraz niedoboru krwinek czerwonych (erytrocytów) we krwi. W konsekwencji mamy do czynienia z niewystarczającym zaopatrzeniem narządów organizmu w tlen, co daje objawy niedokrwistości. Anemia po chemioterapii może wynikać z działania niektórych leków stosowanych w chemioterapii, które uszkadzają szpik kostny, utrudniając wytwarzanie czerwonych krwinek. Komórki krwi wytwarzane przez szpik kostny charakteryzują się szybkim wzrostem, przez co są szczególnie podatne na działanie chemioterapii. Leczenie to niszczy znaczną część z nich, jednak z upływem czasu ulegają one odbudowie.

Objawy niedokrwistości w chorobie nowotworowej

Niedokrwistość występująca u pacjentów onkologicznych może wywoływać różne objawy, obejmujące praktycznie wszystkie układy organizmu. Ich intensywność zależy od stopnia nasilenia niedokrwistości, jej tempa rozwoju, a także chorób współistniejących. Zmęczenie, będące jednym z najczęściej zgłaszanych objawów, może znacząco obniżać jakość życia pacjentów.

Anemia wśród chorych na raka najczęściej związana jest z występowaniem symptomów, takich jak:

• osłabienie,
• zmęczenie,
• znużenie,
• szybkie bicie serca,
• ból w klatce piersiowej,
• duszność,
• zawroty głowy,
• brak apetytu,
• uczucie zimna,
• bladość i suchość skóry,
• problemy z koncentracją,
• trudności ze snem.

Przyczyny niedokrwistości u pacjentów onkologicznych

Anemia może wynikać zarówno z samej choroby nowotworowej, jak i być skutkiem ubocznym leczenia onkologicznego. Przyczyny prowadzące do rozwoju niedokrwistości u osób leczonych onkologicznie są najczęściej złożone.

Do najważniejszych z nich zalicza się:

• nowotwory, które wpływają na szpik kostny (np. białaczka, chłoniaki),
• uszkodzenie szpiku kostnego wskutek zastosowanego leczenia (chemioterapii lub/i radioterapii),
• zaburzenie procesu wytwarzania nowych erytrocytów w szpiku (erytropoezy) wskutek zajęcia szpiku kostnego przez komórki nowotworowe,
• rozpad czerwonych krwinek (hemoliza), np. poprzez działanie chemioterapii,
• niedobory żelaza (wskutek krwawienia z guza i do jego wnętrza bądź też po zabiegach chirurgicznych),
• niedobory witaminy B12 i kwasu foliowego (w konsekwencji niedożywienia, zaburzeń wchłaniania),
• przewlekłe krwawienie z przewodu pokarmowego lub układu rozrodczego,
• zaburzenia wpływające na nieprawidłową produkcję komórek w szpiku kostnym (np. zespoły mielodysplastyczne),
• współwystępowanie innych chorób przewlekłych, takich jak niewydolność serca, nerek czy choroby zapalne jelit.

Skutki niedokrwistości po chemioterapii

Kluczowym problemem związanym z niedokrwistością, jest ścisła zależność między występowaniem niedokrwistości, a pogorszeniem jakości życia chorych, wskutek uciążliwych objawów (takich jak zmęczenie, duszność, brak apetytu).

Inne skutki związane z niedokrwistością w chorobie nowotworowej to przede wszystkim:

• zmniejszenie skuteczności leczenia,
• negatywny wpływ na rokowanie,
• podwyższona śmiertelność (zwłaszcza wśród chorych na nowotwory złośliwe szyjki macicy, gruczołu krokowego, płuca, a także chłoniaki oraz nowotwory głowy i szyi).

Jak diagnozowana jest niedokrwistość po chemioterapii?

Niedokrwistość wywołana chemioterapią jest stosunkowo powszechnym problemem w onkologii, jednak często pozostaje niezdiagnozowana. Kluczowym badaniem wykorzystywanym w diagnostyce tego schorzenia jest morfologia krwi oraz oznaczenie parametrów, takich jak:

• stężenie żelaza,
• zdolność wiązania żelaza,
• liczba retikulocytów (niedojrzałych czerwonych krwinek),
• stężenie ferrytyny (białko, które wiąże i magazynuje żelazo w wątrobie),
• wysycenie transferryny (białko, które transportuje żelazo do tkanek),
• stężenie kwasu foliowego,
• stężenie witaminy B12,
• wskaźniki oceniające wydolność nerek,
• krew utajona w kale.

W uzasadnionych przypadkach można przeprowadzić dodatkową diagnostykę obejmującą:

• pomiar stężenia erytropoetyny,
• oznaczenie poziomu hormonu tyreotropowego (TSH),
• wykonanie bezpośredniego testu antyglobulinowego (wskazany szczególnie przy chłoniakach, przewlekłej białaczce limfocytowej lub chorobach autoimmunologicznych w wywiadzie),
• badania w kierunku hemoglobinopatii.

W sytuacji, gdy pomimo przeprowadzonej diagnostyki, nie udaje się ustalić przyczyny niedokrwistości u pacjenta onkologicznego, klasyfikuje się ją jako niedokrwistość spowodowaną nowotworem.

Leczenie niedokrwistości u chorych na nowotwory

Kluczowym elementem skutecznego leczenia w przypadku wszystkich typów niedokrwistości, jest znalezienie ich przyczyny. Zadanie to jest jednak szczególnie trudne w grupie pacjentów onkologicznych. W klasycznym przypadku, niedokrwistość związana z chemioterapią, wynika z toksycznego oddziaływania na szpik kostny u pacjentów we wczesnym stadium choroby, którzy przed rozpoczęciem leczenia nie wykazywali objawów anemii.

Z kolei, w przypadku osób z zaawansowanym nowotworem, któremu towarzyszy ogólnoustrojowy stan zapalny oraz niedobory składników odżywczych (głównie żelaza), leczenie onkologiczne może mieć wpływ na ujawnienie lub pogłębienie istniejącego już wcześniej problemu. W związku z tym, skuteczne postępowanie wymaga kompleksowego podejścia, uwzględniającego stopień nasilenia niedokrwistości, stan zdrowia chorego, a także towarzyszący proces zapalny, zaburzenia gospodarki żelazem oraz ocenę stanu odżywienia pacjenta.

Podstawowym celem leczenia anemii przy chemioterapii, jest uzyskanie prawidłowych wartości wskaźników morfologii krwi, zmniejszenie nasilenia objawów, a tym samym poprawa jakości życia, samopoczucia i sprawności fizycznej pacjenta.

Jakie są metody leczenia niedokrwistości?

W pierwszym kroku zaleca się wyrównanie ewentualnych, stwierdzonych niedoborów (żelazo, kwas foliowy, witamina B12). W sytuacji, kiedy działanie to nie przynosi pożądanych rezultatów, rozważa się zastosowanie leków stymulujących erytropoezę.

Inną metodą postępowania w anemii, kiedy pozostałe podejścia nie są skuteczne lub ich wdrożenie nie jest możliwe, jest przetoczenie koncentratów krwinek czerwonych. Postępowanie to wykorzystywane jest w przypadku chorych, u których poziom anemii uniemożliwia wdrożenie lub kontynuację leczenia onkologicznego, bądź też w sytuacji szybkiej utraty dużej ilości krwi.

Warto podkreślić, że postępowanie terapeutyczne w niedokrwistości u pacjenta onkologicznego, powinno być zawsze prowadzone pod nadzorem lekarza, który również podejmuje decyzje o odpowiednim leczeniu.

Sposoby radzenia sobie z objawami niedokrwistości

Niedokrwistość stanowi jedną z przyczyn zespołu zmęczenia powiązanego z chorobą nowotworową, który negatywnie wpływa na codzienne funkcjonowanie, znacząco pogarszając jakość życia, a także utrudniając kontynuowanie leczenia. Poniżej znajdziesz proste wskazówki, które mogą okazać się pomocne, jeżeli odczuwasz zmęczenie związane z niedokrwistością.

• Oszczędzaj energię i nie wahaj się prosić o wsparcie.
  Każdego dnia skupiaj się tylko na najistotniejszych sprawach. Gdy bliscy proponują Ci pomoc, przyjmij ją z wdzięcznością. Przygotowanie posiłku czy zajęcie się innymi czynnościami, kiedy aktualnie nie masz na to zasobów, może zrobić ogromną różnicę.
• Zadbaj o równowagę między wypoczynkiem a aktywnością.
  Krótkie spacery czy lekkie ćwiczenia wykonywane regularnie, mogą okazać się pomocne w poprawie samopoczucia. Jeżeli tego potrzebujesz, pozwól sobie na krótkie drzemki w ciągu dnia, pamiętając jednak, że zbyt długi czas spędzony w łóżku może nasilać osłabienie. Przede wszystkim postaraj się wsłuchać w potrzeby swojego ciała.
• Zwróć uwagę na prawidłowe odżywianie i nawodnienie.
  Troska o dietę w niedokrwistości towarzyszącej chorobie nowotworowej jest bardzo ważna. W tym czasie często wzrasta zapotrzebowanie na białko i energię. Dieta powinna być lekkostrawna, z uwzględnieniem ograniczenia spożycia cukru, tłuszczów czy smażonych potraw. Dodatkowo, przy niedokrwistości, ważne jest uwzględnienie produktów będących dobrym źródłem żelaza, witaminy B12 i folianów.

Dieta wspierająca leczenie anemii przy chemioterapii

Ważnym elementem wspierającym leczenie niedokrwistości jest urozmaicona i odpowiednio zbilansowana dieta bogata w żelazo, witaminę B12 i foliany (kwas foliowy). Istotne znaczenie ma również prawidłowe komponowanie posiłków, sprzyjające wchłanianiu cennych składników odżywczych, a jednocześnie zapobiegające ograniczeniu ich przyswajania.

Źródłem dobrze przyswajalnegożelaza (czyli żelaza hemowego) są produkty pochodzenia zwierzęcego. To przede wszystkim podroby (takie jak wątroba czy nerki), a także mięso i jaja. Pamiętaj jednak, że spożycie produktów pochodzenia zwierzęcego powinno być umiarkowane. Rekomenduje się, aby spożycie czerwonego mięsa nie przekraczało 350-500 g tygodniowo, natomiast produkty mięsne przetworzone (takie jak wędliny, kiełbasy czy wyroby podrobowe) warto ograniczyć do minimum. Dobrym wyborem będą chude mięsa, jaja oraz ryby, które, w miarę możliwości, warto spożywać przynajmniej 1-2 razy w tygodniu. Z kolei dobrym roślinnym źródłem żelaza, są nasiona roślin strączkowych, natka pietruszki czy ciemne pieczywo.

Na szczególną uwagę zasługuje również spożycie produktów będących dobrym źródłem witaminy C, która zwiększa przyswajanie żelaza (np. czerwona papryka, natka pietruszki, kiwi, truskawki). Aby zwiększyć wchłaniania żelaza, warto uwzględnić też produkty bogate w witaminę B6, która uczestniczy w procesie krwiotworzenia. Dobrym źródłem tej witaminy są m.in. pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa kapustne, ziemniaki, nasiona roślin strączkowych, orzechy i niektóre owoce (np. banany).

Cennym źródłem witaminy B12, o której również warto pamiętać w diecie przy niedokrwistości, są produkty zwierzęce, takie jak ryby, mięso, nabiał, jaja. Z kolei foliany występują zwłaszcza w ciemnozielonych warzywach liściastych, takich jak szpinak czy jarmuż, a także nasionach roślin strączkowych (np. soczewica, fasola). Pamiętaj jednak, że są one wrażliwe na działanie temperatury i światła, dlatego owoce i warzywa warto spożywać w postaci surowej lub po krótkiej obróbce termicznej.

Istotne znaczenie w diecie przy niedokrwistości mają również produkty, które mogą utrudniać wchłanianie żelaza. Jest to przede wszystkim herbata, kawa, a także żywność bogata w błonnik czy wapń. Warto starać się unikać równoczesnego spożywania tych produktów z pokarmami bogatymi w żelazo.

Dodatkowe wsparcie żywieniowe w chorobie nowotworowej

Cennym uzupełnieniem diety w chorobie, kiedy codzienne posiłki nie pozwalają na pokrycie zwiększonych potrzeb organizmu, może być żywność medyczna. To specjalistyczne preparaty odżywcze o skoncentrowanym składzie w niewielkiej objętości, które zawierają celowo dobrane proporcje składników, odpowiadające szczególnym wymaganiom żywieniowym pacjentów. Żywność medyczna pomaga w dostarczeniu właściwej ilości cennych składników odżywczych, wspierając prawidłowy stan odżywienia, a tym samym skuteczność leczenia. To preparaty dedykowane dla osób niedożywionych lub zagrożonych rozwojem niedożywienia.

Przykładem produktów, których wdrożenie może okazać się cennym wsparciem w chorobie, jest Resource Protein czy Resource Diabet Plus. Pierwszy z nich pozwala na uzupełnienie diety w pełnowartościowe białko, dzięki zwiększonej zawartości tego składnika (aż 18,8 g białka w jednej butelce). To preparat w płynnej formie, dostępny aż w 5 smakach. Z kolei Resource Diabet Plus to wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy produkt w płynie. Preparat ten wyróżnia niski indeks glikemiczny, dzięki czemu nie wpływa na znaczne wahania glukozy we krwi.