Hormonozależny rak piersi – przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym rozpoznawanym wśród kobiet w Polsce. Według danych Krajowego Rejestru Nowotworów, w 2022 r. aż 21 554 pacjentek usłyszało diagnozę raka piersi. Najczęściej występującym podtypem tego nowotworu jest hormonozależny rak piersi, który dotyczy 70-90% chorych. Dowiedz się, czym wyróżnia się guz hormonozależny, jakie mogą być jego przyczyny i objawy, a także, jak wygląda diagnostyka i leczenie hormonozależnego raka piersi.

Rak hormonozależny: co to znaczy?

Nowotwór hormonozależny to taki, którego rozwój uzależniony jest od stanu hormonalnego organizmu. Komórki raka piersi posiadają receptory (białka) dla tych hormonów, które po przyłączeniu się do nich, nasilają wzrost nowotworu. W takiej sytuacji estrogeny i/lub progesteron stymulują namnażanie się komórek nowotworowych.

Potwierdzają to klasyczne czynniki ryzyka rozwoju raka piersi, które są bezpośrednio związane ze stanem hormonalnym kobiety (takie, jak wczesna miesiączka, pierwsza ciąża po 30. roku życia czy późna menopauza). Rak gruczołu piersiowego, rak endometrium oraz rak jajnika hormonozależny to przykłady nowotworów złośliwych hormonozależnych wśród kobiet.

Rak piersi hormonozależny (HR+), określany głównie na podstawie występowania receptorów estrogenowych (ER), jest najczęstszym podtypem raka piersi.

Hormonozależny rak sutka – objawy

Najczęstszym objawem raka piersi jest pojawienie się guzka lub zgrubienia w piersi. Warto jednak pamiętać, że rak piersi może również przebiegać bezobjawowo.

Poza tym, hormonozależny rak sutka daje zazwyczaj typowe objawy raka piersi, czyli:

• zmianę wielkości, konturu lub kształtu piersi,
• zmianę wyglądu skóry piersi lub brodawki sutkowej – zaczerwienienie, łuszczenie się, suchość, zgrubienie lub pomarszczenie skóry,
• ból piersi lub brodawki sutkowej,
• obrzęk całej piersi lub jej części,
• wgłębienie skóry na piersi (czasami przypominające skórkę pomarańczy),
• obrzęk węzłów chłonnych pod pachą lub w okolicy obojczyka,
• krwawą lub klarowną wydzielinę z brodawki sutkowej (inną niż mleko matki).

Przyczyny raka piersi hormonozależnego

Chociaż przyczyny większości zachorowań na raka piersi nie są znane, możemy wyróżnić wiele czynników ryzyka, które zwiększają prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi hormonozależnego są takie same, jak w przypadku innych rodzajów raka piersi.

Najważniejszy czynnik stanowi płeć– kobiety są znacznie bardziej narażone na zachorowanie niż mężczyźni.

Inne czynniki to:

• wiek powyżej 55 lat,
• mutacje w obrębie określonych genów, najczęściej BRCA1 i BRCA2,
• występowanie raka piersi w rodzinie (szczególnie w młodszym wieku),
• wczesny wiek pierwszej miesiączki (przed 12. rokiem życia),
• późna menopauza (po 55. roku życia),
• późny wiek pierwszej donoszonej ciąży (po 30. roku życia),
• długotrwałe stosowanie hormonalnej terapii zastępczej,
• stosowanie doustnej antykoncepcji,
• nadwaga i otyłość w okresie pomenopauzalnym,
• narażenie na promieniowanie jonizujące (np. przebyta radioterapia, zwłaszcza głowy, szyi lub klatki piersiowej),
• brak regularnej aktywności fizycznej,
• dieta typu zachodniego: nadmierna konsumpcja tłuszczów (zwłaszcza zwierzęcych), wysokie spożycie mięsa smażonego i czerwonego, niska podaż świeżych warzyw i owoców,
• palenie tytoniu,
• spożywanie alkoholu.

Profilaktyka raka piersi

Możliwości pierwotnej profilaktyki raka piersi, choć ograniczone, koncentrują się na modyfikowalnych czynnikach ryzyka wystąpienia raka piersi. Należą do nich:

• utrzymanie prawidłowej masy ciała (unikanie nadwagi i otyłości),
• regularna aktywność fizyczna,
• unikanie palenia tytoniu,
• ograniczenie spożycia alkoholu,
• ograniczenie stosowania hormonalnej terapii zastępczej.

Diagnostyka raka piersi hormonozależnego

Rak piersi może rozwijać się bezobjawowo, dlatego tak ważne jest regularne samobadanie piersi oraz wykonywanie badań profilaktycznych.

Kluczowym badaniem przesiewowym w kierunku raka piersi jest mammografia, zalecana co 2 lata po 50. roku życia (w przypadku braku występowania objawów i dodatkowych czynników ryzyka). Niezależnie od wieku, profilaktykę uzupełnia comiesięczne samobadanie, rutynowakontrola lekarska co 6-12 miesięcy oraz regularne USG piersi, które warto wykonać już w wieku 20 lat. Odpowiednio zaplanowany schemat badań pozwala na wczesne wykrycie raka piersi, a tym samym skuteczne zmniejszenie umieralności. W przypadku wykrycia nieprawidłowości w strukturze piersi, do rozpoznania raka piersi wykorzystuje się biopsję gruboigłową lub cienkoigłową. Jej wynik może potwierdzić lub wykluczyć komórki nowotworowe.

Jakie są opcje leczenia hormonozależnego raka piersi?

Przy nowotworach piersi uwzględnia się wielodyscyplinarne leczenie skojarzone, które obejmuje metody leczenia:

• systemowego – chemioterapię, hormonoterapię, immunoterapię,
• miejscowego – radioterapię i chirurgię (operacja usunięcia guza (lumpektomia) lub całej piersi (mastektomia)).

Sposób leczenia raka piersi zależy od wielu czynników, w tym stadium zaawansowania choroby, występowania przerzutów czy ogólnego stanu zdrowia. Najbardziej skutecznym leczeniem hormonozależnego raka piersi jest hormonoterapia. Polega ona na blokowaniu hormonów, które wspomagają wzrost guza.

Skutki uboczne leczenia raka piersi

Leczenie raka piersi może wiązać się z różnymi skutkami ubocznymi, w zależności od zastosowanej terapii. Chemioterapia i radioterapia często wpływają na występowanie powikłań takich, jak zmęczenie, zmniejszony apetyt, nudności czy wymioty.

Z kolei w przypadku terapii hormonalnej, pacjentki najczęściej zmagają się z:

• przyrostem masy ciała,
• bólem lub sztywnością stawów,
• zmęczeniem,
• obrzękiem lub wrażliwością piersi,
• uderzeniami gorąca,
• spadkiem libido.

Hormonozależny rak piersi – żywienie

Dieta dla chorych na raka piersi, podobnie jak w przypadku osób zdrowych, powinna koncentrować się na trwałych zmianach nawyków żywieniowych opartych na zasadach zdrowego żywienia. Jej celem jest utrzymanie prawidłowej masy ciała poprzez odpowiednio zbilansowaną dietę z elementami profilaktyki pierwotnej.

Żywienie w przypadku raka piersi powinno zakładać:

• regularne spożycie posiłków, bez podjadania,
• kompletność diety – posiłki powinny zawierać wszystkie składniki pokarmowe, w tym białko, tłuszcze, węglowodany, składniki mineralne, witaminy, błonnik,
• zwiększenie spożycia warzyw i owoców,
• zwiększenie ilości błonnika w diecie (min. 25 g/dzień) poprzez spożycie produktów pełnoziarnistych, nasion roślin strączkowych,
• zamianę tłuszczów zwierzęcych na tłuszcze roślinne (np. oliwa z oliwek, orzechy, pestki),
• zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega-3 (rozważenie suplementacji),
• spożycie produktów będących dobrym źródłem białka, takich jak jaja, mięso drobiowe, nasiona roślin strączkowych, ryby (zwłaszcza tłuste ryby morskie) czy chude produkty mleczne (w obniżonej ilości – nie powinny stanowić podstawowego źródła białka),
• ograniczenie spożycia przetworzonych produktów mięsnych (zwłaszcza smażone, grillowane oraz wytwarzane z czerwonego mięsa),
• wyeliminowanie spożycia słodyczy i napojów słodzonych,
• odpowiednie nawodnienie organizmu (2 litry wody w ciągu dnia).

Żywność medyczna – dodatkowe wsparcie żywieniowe w chorobie

Kobiety z rakiem piersi zazwyczaj zmagają się z nadmierną masą ciała, która zwiększa się w trakcie trwania terapii. Badania w tej grupie chorych wskazują na problem obniżenia jakości diety, ograniczone spożycie wielu niezbędnych składników pokarmowych, a także występowanie późnych powikłań leczenia choroby nowotworowej. To wszystko sprawia, że pacjentki, pomimo nadwagi i otyłości, mogą zmagać się z niedożywieniem jakościowym, co jednocześnie zwiększa ryzyko rozwoju otyłości sarkopenicznej (czyli nadmiaru ilości tkanki tłuszczowej, przy jednoczesnej utracie masy i siły mięśniowej).

W takiej sytuacji warto rozważyć z lekarzem zastosowanie dodatkowego wsparcia żywieniowego. Żywność medyczna może okazać się cennym uzupełnieniem niedoborowej diety, kiedy powikłania leczenia utrudniają prawidłowe żywienie (np. nudności czy brak apetytu). Przykładem może być Resource Protein – kompletny preparat odżywczy o wysokiej zawartości białka (aż 18,8 g pełnowartościowego białka w 1 butelce). Innym produktem wartym uwagi jest Resource Diabet Plus. To wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy preparat odżywczy z dodatkiem błonnika. Produkt ten wyróżnia niski indeks glikemiczny (IG = 30), niska zawartość cukru i specjalny profil węglowodanowy, który wspiera kontrolę glikemii.

Żywność medyczna to praktyczne rozwiązanie, które pomoże spowolnić utratę tkanki mięśniowej, a także poprawić stan odżywienia. Zarówno Resource Protein, jak i Resource Diabet Plus, są produktami gotowymi do spożycia, w wygodnej małej butelce, więc zawsze można je mieć przy sobie.