Na czym polega operacja bariatryczna, czyli chirurgiczne leczenie otyłości?

Otyłość jest bardzo poważnym problemem medycznym uznawanym przez Światową Organizację Zdrowia za epidemię współczesnych czasów. W Polsce ok. 500 tysięcy osób zmaga się z otyłością olbrzymią, czyli otyłością III stopnia. Skuteczną metodą leczenia choroby otyłościowej jest operacja bariatryczna. Jej celem jest ułatwienie zmniejszenia nadmiernej masy ciała, co długofalowo wpływa na poprawę jakości i długości życia oraz ustępowanie chorób współistniejących. Nie bez powodu, wielu specjalistów określa zabieg bariatryczny, jako „operację ratującą życie”.

Czym jest operacja bariatryczna?

Operacja bariatryczna, inaczej chirurgia bariatryczna czy chirurgiczne leczenie otyłości, jest metodą leczenia otyłości, która przeznaczona jest dla osób zmagających się z otyłością olbrzymią. Leczenie to pozwala na długotrwałą utratę masy ciała oraz ograniczenie chorób towarzyszących otyłości i zmniejszenie śmiertelności wśród chorych.

Interwencja ta obejmuje nie tylko przeprowadzenie operacji, ale również edukację żywieniową, fizyczne usprawnienie pacjenta oraz psychologiczne wsparcie procesu terapeutycznego. To aktualnie jedyna, długoterminowa metoda leczenia pacjentów z najbardziej zaawansowaną otyłością o udowodnionej skuteczności.

Otyłość jest złożoną, przewlekłą chorobą, która może prowadzić do wielu poważnych problemów zdrowotnych, takich jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze czy choroby serca. Dla pacjentów, u których tradycyjne metody leczenia, takie jak odpowiednio dobrana dieta redukcyjna i aktywność fizyczna, nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, chirurgia bariatryczna staje się realną i skuteczną szansą na odzyskanie zdrowia i poprawę jakości życia.

W Polsce operacja bariatryczna na NFZ jest możliwa i refundowana dla pacjentów spełniających określone kryteria, m.in. dotyczące wskaźnika BMI i chorób współistniejących.

Jakie są rodzaje operacji bariatrycznych?

W bariatrii wyróżniamy 3 główne rodzaje operacji:

• restrykcyjne – operacje bariatryczne żołądka, które, w uproszczeniu, polegają na zmniejszeniu żołądka, prowadząc do ograniczenia możliwości przyjmowania pokarmów; należy do nich m.in. rękawowa resekcja żołądka czy zabieg założenia regulowanej opaski na żołądek;
• wyłączające – polegają na wyłączeniu części drogi pokarmowej z trawienia i wchłaniania, wpływając na znaczne ograniczenie wchłaniania energii ze spożywanego pokarmu; zalicza się do nich wyłączenie żółciowo-trzustkowe;
• restrykcyjno-wyłączające – stanowią połączenie dwóch powyższych metod; należy do nich m.in. ominięcie żołądkowo-jelitowe czy wyłączenie żółciowotrzustkowe z przełączeniem dwunastniczym.

Współczesna chirurgia bariatryczna opiera się głównie na dwóch metodach: rękawowej resekcji żołądka oraz wyłączeniu żołądkowym z zespoleniem pętlowym lub Roux-Y. Pierwsza operacja polega na usunięciu części żołądka, ograniczając ilość spożywanego pokarmu. Jej zastosowanie pozwala na ok. 10-krotne zmniejszenie objętości żołądka. Z kolei druga metoda wpływa dodatkowo na wyłączenie części żołądka, dwunastnicy i jelita cienkiego z pasażu pokarmowego, wpływając na znaczne ograniczenie wchłaniania składników pokarmowych.

Nie ma aktualnie jednoznacznych dowodów naukowych wskazujących na optymalną metodę chirurgicznego leczenia otyłości dla danego pacjenta. Wybór bariatrycznej operacji powinien uwzględniać pełny obraz kliniczny, ewentualne przeciwwskazania, a także preferencje chorego. Zabiegi wykonuje się najczęściej metodą laparoskopową, choć w określonych sytuacjach konieczne może być zastosowanie techniki klasycznej (laparotomii) w przebiegu operacji bariatrycznej

Wskazania do chirurgicznego leczenia otyłości

Podstawowym kryterium kwalifikacji do operacji bariatrycznej jest wskaźnik masy ciała (BMI) pacjenta.

Międzynarodowe wytyczne z 2022 roku

Według aktualnego stanowiska Amerykańskiego Towarzystwa Chirurgii Metabolicznej i Bariatrycznej (ASMBS) oraz Międzynarodowego Towarzystwa Chirurgicznego Leczenia Otyłości (IFSO) z 2022 roku, wskazaniem do operacji bariatrycznej jest:

• BMI równe lub powyżej 35 kg/m2 bez schorzeń towarzyszących otyłości,
• BMI równe lub powyżej 30 kg/m2 przy współwystępowaniu cukrzycy typu 2.

Dopuszcza się również rozważenie operacji bariatrycznej w sytuacji, kiedy wskaźnik masy ciała mieści się w przedziale 30–34,9 kg/m2, a leczenie zachowawcze otyłości i towarzyszących jej schorzeń, nie daje oczekiwanych rezultatów. Międzynarodowe wytyczne ASMBS i IFSO odstępują od górnej granicy wieku, rekomendując indywidualne rozpatrzenie bilansu korzyści i ryzyka danego leczenia. Kandydatami do operacji bariatrycznej mogą być także osoby, u których niezbędne jest zmniejszenie masy ciała przed innym, zaplanowanym zabiegiem operacyjnym. Kwalifikację do wykonania operacji chirurgicznej związanej z leczeniem otyłości przeprowadza chirurg, który wraz z innymi specjalistami tworzy zespół medyczny.

Warto jednak podkreślić, że refundacja zabiegów bariatrycznych ze środków publicznych nie obejmuje obecnie pełnej grupy pacjentów, którzy zgodnie z wytycznymi ASMBS i IFSO kwalifikują się do leczenia chirurgicznego otyłości.

Polskie rekomendacje z 2016 roku

Z kolei według polskich rekomendacji w zakresie chirurgii bariatrycznej i metabolicznej z 2016 roku, kryterium kwalifikacji do operacyjnego leczenia otyłości olbrzymiej, jest zarówno BMI, jak i wiek chorego. Zgodnie z tymi zaleceniami, wskazaniem do chirurgii bariatrycznej jest:

• BMI równe lub wyższe niż 40 kg/m2,
• BMI w przedziale 35-40 kg/m2 przy współwystępowaniu schorzeń związanych z otyłością, gdzie chirurgicznie indukowana utrata wagi może wpłynąć na potencjalne korzyści dotyczące tych chorób (mogą być to schorzenia takie, jak: cukrzyca typu 2, choroby układu sercowo-naczyniowego, nadciśnienie tętnicze, hiperlipidemia, niealkoholowe stłuszczenie wątroby czy bezpłodność żeńska),
• wiek pomiędzy a 65. rokiem życia.

Polskie wytyczne uwzględniają również możliwość rozpatrzenia chirurgicznego leczenia otyłości wśród pacjentów z BMI 30,0-34,9 kg/m2 chorujących na cukrzycę typu 2, w sytuacji, gdy stosowanie insuliny i leków doustnych nie zapewnia utrzymania prawidłowego poziomu glukozy we krwi.

Przygotowanie do operacji bariatrycznej

Operacja bariatryczna wymaga odpowiedniego, kompleksowego przygotowania. Badania potwierdzają, że właściwe przygotowanie chorego do operacji bariatrycznej, prowadzi do poprawy jego stanu przed zabiegiem, wyraźnie podnosi jakość życia oraz wpływa pozytywnie na wczesne wyniki chirurgiczne. Celem takiego postępowania jest również ograniczenie ryzyka powikłań i stworzenie jak najlepszych warunków do możliwie szybkiego powrotu do optymalnego stanu zdrowia.

Do czynników zależnych od chorego, mających na celu zmniejszenie prawdopodobieństwa powikłań powiązanych z leczeniem, zalicza się między innymi:

• prawidłowe żywienie,
• dobrą kondycję fizyczną,
• kontrolę chorób współtowarzyszących,
• eliminację nałogów,
• motywację.

Proces kwalifikacji i przygotowania do leczenia chirurgicznego prowadzony jest przez zespół wielodyscyplinarny złożony ze specjalistów z różnych dziedzin, w tym internisty, chirurga, dietetyka, psychologa lub psychiatry, anestezjologa oraz pielęgniarki lub pracownika socjalnego. Kompleksowe przygotowanie do zabiegu powinno być dostosowane do każdego pacjenta, z uwzględnieniem:

• przygotowania żywieniowego,
• przygotowania fizjoterapeutycznego,
• wsparcia psychologicznego,
• eliminacji nałogów.

Przygotowanie do zabiegu bariatrycznego jest rozłożone w czasie i zgodnie z polskimi standardami i rekomendacjami, powinno trwać przynajmniej3 miesiące, a optymalnie 6-12 miesięcy. Proces ten, obejmujący edukację na temat planowanego leczenia, uzależniony jest od stanu zdrowia pacjenta.

Przygotowanie żywieniowe przed operacją chirurgiczną w bariatrii

Szczególnie ważnym elementem przygotowania jest wstępna redukcja masy ciała oraz rezygnacja z używek (przede wszystkim palenie papierosów i spożywanie alkoholu). Ich celem jest ograniczenie ryzyka powikłań związanych z zabiegiem oraz skrócenie czasu operacji i hospitalizacji. Istotne znaczenie ma również leczenie niedoborów żywieniowych w okresie poprzedzającym zabieg bariatryczny, co stanowi ważny problem wśród osób zakwalifikowanych do chirurgicznego leczenia otyłości. Coraz częściej zwraca się uwagę na to, że pacjent cierpiący na otyłość, może zmagać się jednocześnie z niedoborami, jak i niedożywieniem. Niedobory dotyczą najczęściej składników, takich jak witamina B12, żelazo, kwas foliowy, witamina D3 i A, a także cynk i miedź.

Cennym wsparciem żywieniowym przed operacją bariatryczną może okazać się uzupełnienie diety żywnością medyczną, która w niewielkiej objętości zawiera skoncentrowaną energię i niezbędne składniki odżywcze. Przykładem może być Impact Oral, czyli wysokoenergetyczny i wysokobiałkowy preparat odżywczy w płynie. To jedyny dostępny na rynku produkt, który zawiera połączenie trzech immunoskładników – argininy, kwasów tłuszczowych omega-3 oraz nukleotydów, które mogą zmniejszyć ryzyko wystąpienia powikłań okołooperacyjnych, przyspieszyć gojenie ran, a tym samym skrócić czas rekonwalescencji.

Jakie są korzyści z wykonania operacji bariatrycznej?

Efekty chirurgicznego leczenia otyłości są zauważalne już w krótkim czasie po operacji. Warto jednak podkreślić, że sam zabieg stanowi jedną z wielu składowych złożonego procesu, jakim jest kompleksowe leczenie otyłości.

Jakie najważniejsze korzyści daje operacja bariatryczna?

• znaczna i trwała utrata masy ciała,
• poprawa i/lub wyeliminowanie chorób współistniejących (takich, jak nadciśnienie tętnicze, cukrzyca typu 2, zaburzenia gospodarki lipidowej),
• poprawa parametrów lipidowych,
• korzystny wpływ na gospodarkę hormonalną organizmu,
• zmniejszenie obciążenia układu kostno-stawowego,
• zapobieganie chorobom nowotworowym, głównie związanym z otyłością,
• zmniejszenie stłuszczenia wątroby oraz poprawa jej funkcjonowania,
• złagodzenie objawów bezdechu sennego,
• zmniejszenie stanu zapalnego w organizmie,
• wydłużenie średniej długości życia (zmniejszenie ryzyka zgonu z jakiejkolwiek przyczyny o ponad 40 %).
• korzystny wpływ na jakość życia,
• poprawa komfortu i ogólnego samopoczucia.

Jakie mogą być powikłania po zmniejszeniu żołądka?

Jak każda operacja, również chirurgia bariatryczna niesie ze sobą pewne ryzyko powikłań. Mogą one wystąpić zarówno we wczesnym okresie pooperacyjnym (np. krwawienie), jak i w późniejszym czasie.

Powikłania po operacji mogą obejmować:

• krwawienie,
• zakrzepy krwi,
• zakażenie,
• nieszczelność zespolenia,
• niedrożność jelita cienkiego,

W przypadku operacji związanych ze zmianami w układzie pokarmowym, mogą dodatkowo wystąpić powikłania trawienne, takie jak:

• zespół poposiłkowy (dumping syndrome) – zespół objawów, które mogą mieć miejsce, kiedy żołądek zbyt szybko wyrzuca pokarm do jelita cienkiego (np. biegunka, nudności, wymioty, skurcze brzucha),
• zaburzenia wchłaniania i niedożywienie,
• refluks żółciowy,
• kamienie żółciowe.

Rekonwalescencja w bariatrii

Po zakończeniu operacji, chory pozostaje w szpitalu przez najbliższe kilka dni pod stałym nadzorem wykwalifikowanego zespołu medycznego. Na początku zaleca się stosowanie wyłącznie płynnej diety, po czym stopniowo wprowadza się odpowiednie ilości pokarmu o gęstszej konsystencji, zgodnie z indywidualnymi rekomendacjami dietetyka. Zazwyczaj po kilku tygodniach możliwy jest powrót do normalnej aktywności fizycznej. Szczególnie ważne znaczenie po operacji ma przestrzeganie zaleceń dotyczących sposobu żywienia, a także regularne wizyty kontrolne.

Osoby po operacji bariatrycznej pozostają pod stałą opieką ośrodka prowadzącego leczenie, co zazwyczaj skutkuje lepszymi wynikami i mniejszą częstością powikłań, szczególnie związanych z niedoborami żywieniowymi. Taka opieka powinna być kontynuowana przez całe życie, przy czym z biegiem czasu może zostać ograniczona do okresowych wizyt kontrolnych. W przypadku zabiegów związanych z ryzykiem wystąpienia niedoborów pokarmowych, konieczna może okazać się długoterminowa, odpowiednio dobrana suplementacja witamin oraz mikro- i makroelementów.

Jak zmienia się dieta po operacji bariatrycznej?

Sposób żywienia pacjenta po zabiegu bariatrycznym zależy od czasu, jaki minął od operacji, oraz od rodzaju przeprowadzonej procedury chirurgicznej. Dieta powinna zapewniać odpowiednią ilość kalorii oraz niezbędnych składników odżywczych, w tym białek, węglowodanów, tłuszczów oraz mikro- i makroelementów. Warto podkreślić, że kluczowym elementem w postępowaniu po operacji bariatrycznej, jest zmiana stylu życia obejmująca budowanie i utrwalanie zdrowych nawyków żywieniowych.

W pierwszych dniach po operacji, spożywanie pokarmów stałych nie jest możliwe, dopiero w kolejnych tygodniach po zabiegu można stopniowo zmieniać konsystencję posiłków. Zazwyczaj w ciągu 24 godzin od operacji podawane są posiłki płynne o niskiej zawartości cukru, a następnie, krok po kroku, możliwa jest zmiana konsystencji pokarmu – od klarownych płynów przez miękkie bądź kremowe pokarmy, aż do pokarmów stałych (przez 2-4 tygodnie). Pamiętaj, że każdy organizm jest inny, więc tempo rozszerzania diety może być różne.

Co jest szczególnie ważne w diecie po operacji bariatrycznej?

1. Odpowiednia częstotliwość i ilość spożywanych pokarmów – przynajmniej cztery posiłki dziennie, każdy o objętości nieprzekraczającej 150 ml, w odstępach nie większych niż 3-4 godziny.
2. Właściwa konsystencja pokarmów – po zabiegu dieta powinna składać się z pokarmów płynnych i półpłynnych, a następnie, stopniowo, można rozszerzać dietę, rezygnując z rozdrabniania.
3. Dieta bogata w białko – każdy posiłek powinien zawierać produkty obfitujące w białko takie, jak jaja, drób, ryby, mleko lub przetwory mleczne.
4. Odpowiedni dobór składników odżywczych – w początkowym okresie podstawę jadłospisu powinny stanowić produkty o wysokiej wartości odżywczej, które w małej objętości dostarczają znacznych ilości składników mineralnych i witamin, szczególnie witamin z grupy B, żelaza oraz wapnia (konieczna może okazać się również suplementacja po wykonaniu badań i konsultacji). Większość osób w tym czasie, nie toleruje dobrze świeżych warzyw i owoców, pieczywa czy mięsa, dlatego produkty te warto wprowadzać krok po kroku.
5. Dodatkowe wsparcie żywieniowe – szczególnie cennym wsparciem po operacji, w okresie rozszerzania diety, na etapie diety płynnej, kiedy Twój organizm potrzebuje więcej białka, może być wysokobiałkowa żywność medyczna. Preparaty odżywcze pomogą Ci uzupełnić dietę w cenne białko, energię, witaminy i składniki mineralne w niewielkiej objętości. Dobrym wyborem może być w tym przypadku Resource Protein – wysokobiałkowy preparat w płynie, dostępny w 5 smakach, który zawiera aż 18,8 g białka, czyli tyle, ile znajdziesz np. w 3 jajkach czy 2,5 szklankach kefiru. Przykładem produktu bogatego zarówno w białko, jak i energię, jest również Resource Diabet Plus, który w jednej butelce zawiera 18 g białka i 320 kcal. Preparat ten wyróżnia specjalny profil węglowodanowy (obniżona zawartość cukrów i dodatek błonnika), dzięki czemu nie wywołuje znacznych wahań poziomu glukozy we krwi.

Podsumowanie – na czym polega operacja bariatryczna?

Podsumowując, operacja bariatryczna stanowi najskuteczniejszą metodę w walce z otyłością olbrzymią, która, oprócz znacznej utraty masy ciała, daje realną szansę na odzyskanie zdrowia, a także poprawę jakości i komfortu życia. Warto jednak podkreślić, że sam zabieg jest jednym z wielu elementów złożonego procesu, jakim jest kompleksowe leczenie otyłości. Kluczowe znaczenie ma zmiana stylu życia, obejmująca budowanie zdrowych nawyków żywieniowych w połączeniu z regularną aktywnością fizyczną oraz systematycznymi wizytami kontrolnymi.

Bardzo ważną częścią bariatrycznej operacji jest odpowiednie przygotowanie żywieniowe, fizjoterapeutyczne, jak i psychologiczne, które pozwala na zmniejszenie ryzyka powikłań czy szybszy powrót do zdrowia. Po zabiegu szczególnie istotne jest przestrzeganie zaleceń dietetycznych – w pierwszych dniach stosuje się wyłącznie dietę płynną, którą stopniowo rozszerza się o pokarmy o gęstszej konsystencji, aż do wprowadzenia pokarmów stałych. Bardzo ważną częścią diety po operacji bariatrycznej jest białko, które powinno stanowić element każdego posiłku. Cennym wsparciem żywieniowym w tym czasie może okazać się wysokobiałkowa żywność medyczna w płynie, która pozwoli na łatwe uzupełnienie diety w niezbędne składniki odżywcze.

Pamiętajmy, że operacja bariatryczna to nie magiczne rozwiązanie, ale narzędzie, które w połączeniu z motywacją pacjenta i wsparciem zespołu specjalistów może przynieść długotrwałą poprawę zdrowia i jakości życia.