Dieta a gastropareza – co jeść przy opóźnionym opróżnianiu żołądka?

Gastropareza to zaburzenie, które sprawia, że pokarm opuszcza żołądek znacznie wolniej. Stan ten wpływa na nerwy i mięśnie żołądka, przez co skurcze mięśni są wolniejsze i słabsze, aby strawić pokarm i przesunąć go do jelit. Zbyt długie zaleganie pokarmu w żołądku skutkuje nieprzyjemnymi objawami ze strony przewodu pokarmowego, które mogą znacząco ograniczać codzienne funkcjonowanie. Dowiedz się więcej o gastroparezie i sprawdź, jak odpowiednio zaplanowana dieta może pomóc w radzeniu sobie z uciążliwymi dolegliwościami.

Czym jest gastropareza?

Gastropareza jest zaburzeniem polegającym na nieprawidłowym funkcjonowaniu mięśni żołądka, które nie są w stanie efektywnie transportować pokarmu w kierunku jelit. To zespół objawów, które wynikają z zaburzeń neurologicznych lub hormonalnych, zakłócających pracę żołądka.

W prawidłowych warunkach, mięśnie żołądka kurczą się rytmicznie, przepychając strawioną treść przez kolejne odcinki przewodu pokarmowego. Przy gastroparezie ruch żołądka, czyli motoryka żołądka, ulega spowolnieniu lub całkowitemu zatrzymaniu, co prowadzi do zaburzeń opróżniania żołądka. Przedłużające się zaleganie pokarmu może mieć wpływ na przedwczesne uczucie pełności, które utrzymuje się długo po zakończeniu posiłku. Możesz również zmagać się z innymi uciążliwymi objawami takimi, jak ból brzucha, nudności czy wymioty.

Najczęściej wykorzystywaną metodą diagnostyczną jest scyntygrafia – rodzaj badania obrazowego, który, dzięki monitorowaniu drogi specjalnego posiłku znakowanego radioaktywnym izotopem technetu w układzie pokarmowym i rejestrowaniu czasu jego trwania, pozwala na postawienie diagnozy.

Gastropareza cukrzycowa

Według różnych źródeł, gastroparezę stwierdza się u 30-50 % osób z przewlekłą cukrzycą typu 1, jak i typu 2. Pacjenci z cukrzycą typu 1 mają znacznie większe predyspozycje do wystąpienia tego zaburzenia – prawdopodobieństwo jego rozwoju jest u nich aż czterokrotnie wyższe, w porównaniu z osobami chorującymi na cukrzycę typu 2. Warto również podkreślić, że gastropareza jest schorzeniem, które występuje głównie u kobiet – ryzyko jej rozwoju wśród kobiet jest czterokrotnie wyższe niż u mężczyzn.

Gastropareza – objawy

Typowe objawy gastroparezy pojawiają się zwykle po posiłku i mogą obejmować:

• wczesne uczucie sytości,
• nudności i wymioty,
• utratę apetytu,
• ból w nadbrzuszu,
• wzdęcia,
• zaparcia,
• biegunkę,
• zgagę,
• zwracanie niestrawionych resztek pokarmu,
• refluks żołądkowy,
• dysfagię,
• wahania poziomu glukozy we krwi,
• niezamierzoną utratę masy ciała.

Dolegliwości związane z gastroparezą mogą nasilać się po zjedzeniu określonych produktów – szczególnie tych bogatych w tłuszcz lub błonnik oraz po wypiciu napojów gazowanych. W zależności od nasilenia symptomów, pacjenci mogą zmagać się z niedoborami żywieniowymi i znaczną utratą masy ciała, co zwiększa ryzyko rozwoju niedożywienia w chorobie gastroparezy.

Gastropareza – przyczyny

Cukrzyca stanowi najczęstszą, pojedynczą przyczynę gastroparezy. Szacuje się, że co trzeci przypadek jest powiązany z cukrzycą.

Inne czynniki, które mogą zwiększać ryzyko rozwoju gastroparezy, to:

• zabiegi chirurgiczne w obrębie jamy brzusznej, wpływające na uszkodzenie nerwu błędnego, który przechodzi przez żołądek i koordynuje jego ruchy (szczególnie operacje bariatryczne i antyrefluksowe),
• infekcje przewodu pokarmowego (w tym infekcje wirusowe wywołane przez norowirusy i rotawirusy),
• choroby autoimmunologiczne,
• niektóre leki, np. hamujące perystaltykę przewodu pokarmowego (w tym opioidy) czy leki na alergię,
• choroby układu nerwowego, np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane,
• choroby endokrynologiczne, np. nadczynność czy niedoczynność tarczycy,

W zależności od podstawowej przyczyny, gastroparezę możemy podzielić na trzy główne rodzaje:

• gastropareza cukrzycowa – występuje jako powikłanie cukrzycy,
• gastropareza pooperacyjna – pojawia się jako powikłanie po zabiegu chirurgicznym (np. po procedurach chirurgicznych stwarzających zagrożenie uszkodzenia nerwu błędnego, takich jak niektóre operacje żołądka, resekcji dwunastnicy czy chirurgicznym leczeniu otyłości),
• gastropareza idiopatyczna – o niejasnym lub nieznanym podłożu; szacuje się, że dotyczy blisko połowy pacjentów.

Gastropareza wśród pacjentów onkologicznych

U pacjentów onkologicznych gastropareza może mieć zróżnicowane podłoże. Często jest ona:

• elementem zespołu tzw. paranowotworowego, np. w przebiegu raka drobnokomórkowego płuca,
• skutkiem leczenia, w tym chemioterapii, radioterapii czy zabiegów chirurgicznych,
• wynikiem bezpośredniego naciekania nerwu błędnego lub splotu trzewnego.

Gastropareza – postępowanie żywieniowe

Odpowiednia modyfikacja diety może wspomóc złagodzenie uciążliwych symptomów związanych z gastroparezą, wpływając korzystnie na czas opróżniania żołądka. Objawy gastroparezy mogą znacząco wpływać na przyjmowanie pokarmu, utrudniając zaspokojenie potrzeb żywieniowych. Długo utrzymujące się nudności i wymioty lub po prostu brak apetytu, mogą prowadzić do niezamierzonej utraty masy ciała, zwiększając ryzyko niedożywienia. Często występujące wymioty mogą skutkować odwodnieniem i niedoborami elektrolitów.

Pomimo dostępności wielu potencjalnych metod terapeutycznych (np. leki prokinetyczne, leki zmniejszające wydzielanie kwasu solnego, ostrzykiwanie odźwiernika żołądka toksyną botulinową, neurostymulacja żołądka czy postępowanie chirurgiczne), interwencja dietetyczna pozostaje aktualnie zalecanym postępowaniem pierwszego rzutu, w przypadku gastroparezy u osób dorosłych.

Wskazane jest stosowanie diety łatwostrawnej z ograniczeniemtłuszczu i błonnika. Tłuszcze, pomimo swojej kaloryczności, spowalniają opróżnianie żołądka, co może nasilać objawy, zmniejszać tolerancję posiłków i prowadzić do wymiotów. Podobnie w przypadku błonnika, który spowalnia trawienie pokarmu, utrudniając prawidłowe opróżnianie żołądka. Kluczowe znaczenie ma więc spożycie produktów o jak największej kaloryczności, bogatych w białka i węglowodany, aby zaspokoić potrzeby żywieniowe pacjenta, którego zdolność do przetwarzania pokarmu o dużej objętości jest ograniczona.

Żywienie medyczne – dodatkowe wsparcie żywieniowe

W przypadku występowania ciężkich objawów, gdy mamy do czynienia z niedożywieniem lub ryzykiem rozwoju niedożywienia, warto skonsultować z lekarzem wdrożenie dodatkowego wsparcia żywieniowego. Żywność medyczna stanowi skoncentrowane źródło energii i cennych składników odżywczych w niewielkiej objętości, co w łatwy sposób pomaga uzupełnić niedoborową dietę w chorobie.

Takim wsparciem może być Resource Diabet Plus – preparat odżywczy dedykowany pacjentom z zaburzeniami metabolizmu glukozy, np. z cukrzycą czy insulinoopornością. Jego skład został specjalnie opracowany tak, aby wspomagać kontrolę glikemii poprzez niską zawartość cukru (tylko 1,4 g/100 ml), niski indeks glikemiczny (IG 30) oraz dodatek błonnika rozpuszczalnego (w tym PHGG), który może wpływać na metabolizm glukozy i opóźniać jej wchłanianie. Co więcej, produkt wyróżnia również wysoka zawartość białka – aż 18 g w 1 butelce.

Innym przykładem może być preparat odżywczy Resource Protein , czyli kompletna dieta płynna o zwiększonej zawartości białka. Już jedna butelka pozwoli Ci na zwiększenie kaloryczności diety i uzupełnienie jej w cenne białko (to aż 250 kcal i 18,8 g białka). To sprawdzone wsparcie żywieniowe, polecane przez farmaceutów.

Gastropareza: dieta i wskazówki żywieniowe

W gastroparezie kluczowe znaczenie ma leczenie żywieniowe, którego celem jest zapewnienie odpowiedniej podaży kalorii i składników odżywczych, przy jednoczesnym złagodzeniu objawów choroby. Dzięki wprowadzeniu odpowiednich zmian w codziennych nawykach żywieniowych, możliwe jest skuteczne kontrolowanie choroby.

Na co warto zwrócić szczególną uwagę w diecie przy gastroparezie?

• częstotliwość i objętość posiłków,
• zawartość tłuszczu i błonnika,
• konsystencja pokarmu,
• utrzymania prawidłowego poziomu glukozy w przypadku cukrzycy,
• modyfikację nawyków żywieniowych.

Najważniejsze wskazówki żywieniowe przy gastroparezie

• jedz mniejsze posiłki, ale częściej (np. 5-6 małych porcji, zamiast 3 dużych), co może pomóc zmniejszyć wzdęcia i uczucie pełności, przyspieszając opróżnianie żołądka,
• staraj się wybierać bardziej płynne lub półpłynne konsystencje posiłków (np. zupy, sok pomidorowy, soki owocowe), które łatwiej i szybciej przechodzą przez żołądek w porównaniu do pokarmów stałych,
• dokładnie przeżuwaj każdy kęs, najlepiej do konsystencji puree czy budyniu, dzięki czemu upewnisz się, że pokarm będzie bardziej rozdrobiony, zanim trafi do żołądka; unikaj tym samym produktów, które wymagają intensywnego żucia, np. orzechów, nasion czy popcornu,
• sięgaj po obrane, ugotowane warzywa i owoce zamiast surowych i suszonych (np. pieczone jabłka, gruszki, dynia, papryka bez skórki; ugotowana marchewka, buraki czy też dojrzałe banany bądź musy owocowe),
• wybieraj produkty o niskiej zawartości tłuszczu, unikając wysokotłuszczowych, smażonych potraw takich, jak boczek, kiełbasa, salami, twarde sery, śmietana – zamiast tego sięgaj po drób bez skóry, chudą wołowinę, chudą cielęcinę, chude ryby, jaja,
• ogranicz spożycie produktów bogatych w błonnik (takich, jak surowe warzywa i owoce, produkty zbożowe pełnoziarniste, suszone owoce, nasiona roślin strączkowych) – błonnik może nasilać objawy gastroparezy, spowalniając trawienie pokarmu,
• zadbaj o odpowiednie nawodnienie, regularnie sięgając po płyny (takie, jak woda, niegazowane napoje bez cukru czy herbata), aby zapobiec odwodnieniu, które może nasilać nudności,
• zrezygnuj z napojów gazowanych,
• uważaj na gorące lub bardzo zimne potrawy – mogą one pogorszyć dolegliwości,
• unikaj pozycji leżącej przez dwie godziny po posiłku.

Podsumowanie – jak powinna wyglądać dieta przy gastroparezie?

Gastropareza to zaburzenie wynikające z nieprawidłowości w funkcjonowaniu mięśni żołądka, które wpływa na długotrwałe zalegania pokarmu w żołądku. Schorzenie to dotyka głównie kobiety i występuje u 30-50% osób z cukrzycą, szczególnie typu 1. Charakterystyczne objawy obejmują wczesne uczucie sytości, nudności, wymioty, ból nadbrzusza oraz utratę apetytu. Najczęstszą przyczyną jest cukrzyca, ale schorzenie to może być również związane z zabiegami chirurgicznymi, infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi czy neurologicznymi. Podstawą leczenia jest interwencja dietetyczna jako terapia pierwszego rzutu – zaleca się częste spożywanie potraw o małej objętości, z ograniczeniem tłuszczu i błonnika, dokładne przeżuwanie, wybór ugotowanych warzyw i owoców czy unikanie napojów gazowanych. W cięższych przypadkach gastroparezy konieczne może okazać się skonsultowanie z lekarzem zastosowania dodatkowego wsparcia żywieniowego.